گونه شناسی مسکن در زواره

ویژگی های مشترک واحدهای مسکونی در زواره را می توان انطباق با شرایط محیطی، اجتماعی، اعتقادی، فرهنگی، کاربرد تکنیک ساخت مشترک، مصالح همگون، انتظام فضایی و کیفیت های بصری خاص آن ها به عنوان عوامل وحدت تلقی نمود.

از عوامل مهم در ایجاد تنوع، تاثیرپذیری از شرایط بیرونی مانند: اندازه، شکل و موقعیت مکانی خانه ها، نیازها و امکانات صاحب خانه ، نیازهای عملکردی و کیفیت اجزا و عناصر سازنده واحد ها به صورت متنوع است.

گونه های مسکن در زواره به این شرح دسته بندی می شوند:

1. خانه های گونه ی چهار صفه.
2. خانه های گونه ی حوضخانه.
3. خانه های گونه ی سه قسمتی .
4. خانه های گونه ی ترکیبی .

خانه های گونه ی چهار صفه

ترکیب و همجواری فضایی در واحدهای مسکونی ایجاب می نماید که همیشه یک یا چند فضا از اهمیت بیشتری نسبت به سایر فضاها برخوردار باشد و به همین دلیل مختصات کویری شهر زواره در انطباق واحدهای مسکونی با خصوصیات اقلیمی منطقه ی گرم و خشک باعث گردیده است که چند عنصر فضایی مهم و اصلی دارای اهمیت ویژه ای گردند.

به عنوان مثال: چهار صفه به عنوان فضای تابستان نشین، یکی از با اهمیت ترین و مهم ترین عنصر فضایی معماری حاکم بر این شهر است که عوامل اساسی در سازمان یابی فضایی این گونه از واحدهای مسکونی می باشد.

چهار صفه در خانه های شهر زواره، دارای عملکرد اصلی بوده، پلان آن شکلی نزدیک به مربع است که از ترکیب فضایی چهار حجم به وجود می آید. یک وجه از هر چهار حجم باز بوده و همین عامل سبب گردیده است که فضایی بزرگ و در عین حال تفکیک شده به دست آید. فضاهای جنبی نیز در مجاورت با فضاهای یاد شده عملکردهای متفاوتی را در مجموعه ای کامل به وجود آوردند.

نحوه استفاده از چهار صفه ها بدین شکل است که به منظور کوران هوا و تهویه ی فضا ، در مرکز چهار صفه یک چهار طاقی قرار دارد که اطراف آن باز است تا مکش هوا و تبادل حرارتی از این طریق میسر شود.

در خانه هایی که با روش چهار صفه ساخته می گردند، گاهی سرداب نیزدر زیر آن ساخته شده که معمولا با ایجاد حفره ای کوچک در کف، فضای سرداب با چهار صفه مربوط می شود. دلیلی که در این مورد وجود دارد این است که کوران هوا از مسیر هواکش اصلی و هواکش کف چهار صفه به سرداب رفته، در برگشت به ایجاد کوران هوای خنک کمک می کند و از نظر عملکردی، حالت کامل تری را در مطبوع بودن فضای چهار صفه به وجود می آورد.

چهار صفه ها در منازل مسکونی، از نقطه نظر تناسب در ارتفاع، بلندترین بخش خانه محسوب شده، با ارتفاعی بین 7 تا 5/8 مترسبب گردیده اند که هم بتوان از انتقال گرمای شدید در فضا جلوگیری کرد و هم امکان نصب دار قالی را برای  خانواده هایی که به این صنعت مهم آشنایی دارند فراهم نمود.

احساس بلندی سقف در چهار صفه با ایجاد خط کمربندی بالای طاقچه و در ترکیب با طاق و چشمه های موجود، که منطق سازه ای دارند، کاهش یافته و مجموعا با ایجاد ریتم و تکراری دلنشین از ارتفاع بلند سقف کاسته می شود.

نمونه خانه های چهار صفه ایی در زواره به این ترتیب معرفی شده اند:

1. منزل آقای طباطبائیان. محله ی پادرخت، کوچه خانی .
2. منزل آقای جواهری. محله ی پشت شهر.
3. منزل آقای بقره مغولی . حسینیه بزرگ، کوچه پا منار.
4. منزل آقای سید فنا. محله ی ساباط کمال.
5. منزل آقای حاجی رضا گنجی. حسینیه بزرگ، کوچه پامنار.
6. منزل آقای هاشمی نسب. محله ی پامنار، کوچه پامنار.
7. منزل آقای هاشمی سید نسب. محله ی پامنار، کوچه پامنار.
8. منزل آقای زمانی. محله ی باغبازان، کوچه ی حاج محمد علی.
9. منزل آقا رشتی، محله ی باغبازان. رو به روی قلعه ی بزرگ.
10. منزل آقای حقایق. محله ی میران.
11. منزل آقای هاشمی نسب.
12. منزل آقای احمد نظام. محله ی باغبازان.

خانه های گونه ی حوضخانه :

در این نوع، عناصر فضایی خانه در ارتباط با عنصر مشخصی به نام حیاط مطرح است که از این طریق اصطلاحا” حوضخانه که بخش تابستان نشین منازل می باشد تشکیل می شود.

این بخش در واحدهای مسکونی، رو به حیاط و باد مطبوع و کوران حاصل از آن قرار گرفته و نحوه ی استفاده از آن بدین شکل می باشد که فضای مورد نظر تحت تاثیر هوایی که از روی آب حوض گذشته و خنک گردیده است، به درون راه یافته و امکان ایجاد هوای مطلوب را میسر می سازد.

به دلیل عدم نورگیری و نیز تهویه ی هوا از سقف، معمولا در این نوع خانه ها، پیش بینی دو بادگیر لازم بوده که هوای خنک را به پنج دری وسط راه می دهد ( این اتاق به حوضخانه معروف است) .

اگر خانه دارای سرداب و یا زیر زمین نیز باشد، بادگیرها تا پایین ادامه می یابند و از این طریق کوران بیشتری صورت می گیرد. بخش زمستان نشین نیز در جبهه ی رو به قبله قرار داشته، در ترکیب با بخش تابستان نشین می باشد.

نمونه خانه های حوضخانه ایی در زواره به این ترتیب معرفی شده اند:

1. منزل آقای معتمدی. محله ی حسینیه بزرگ.
2. منزل آقای احمدی. محله ی مسجد جامع، کوچه ی روبروی مسجد جامع.
3. منزل آقای بنی هاشم. امامزاده یحیی، کوی ابوالحسن.

خانه های گونه ی سه قسمتی:

عناصر فضایی این گونه از خانه ها در زواره ، از ترکیب سه اتاق اصلی به وجود می آید و در مقایسه با خانه های گونه ی چهار صفه ای و نیز گونه ی حوضخانه از امکانات و تنوع فضای خاصی برخوردار نیست.

در خانه های فوق، بادگیر و هواکش در سقف ها و جداره ها پیش بینی نگردیده است و معمولا با خانه های چهار صفه ای برابری می نماید و از نظر جهت گیری تابعی است از موقعیت زمین و به علت محدودیت عناصر فضایی تشکیل دهنده ی آن معمولا توسط اقشار کم درآمد مورد استفاده قرار می گیرد.

خانه های گونه ی ترکیبی:

مجموعه فضاها در این نوع خانه ها از ترکیب چهار صفه، و بخش های زمستان نشین و خدماتی به وجود می آید و به علت تعدد عناصر فضایی، حیاط در وسط قرار گرفته و دورا دور آن را فضاها با عملکردهای متفاوت در بر می گیرد.

به عنوان مثال در شهر زواره خانه ایی با نام « هشت بهشت » یا« گلشن» وجود دارد که تنها یک نمونه از آن در شهر موجود بوده و ترکیب فضاها در آن، در حد قابل توجهی کامل گردیده است.

از نظر تبادل حرارتی در این خانه، حوضخانه ای به صورت هشت ضلعی در مرکز ساختمان قرار دارد که ارتفاع آن در مرکز بیش از یک طبقه بوده و با قرار گیری حوضی در وسط، حالت مطبوع تری به وجود آمده است. عناصر فضایی موجود در پلان منزل فوق، به حالت دو طبقه مطرح گردیده و میسر ورودی به طبقه بالا از اطراف فضای هشت ضلعی صورت می گیرد.

حیاط در خانه ی گلشن به گونه ای است که ساختمان از دو جبهه با آن ارتباط دارد و در وسط بنا قرار می گیرد، عملکرد فوق در فصل های مختلف ایجاد امکانات مناسب تری را برای انتخاب فضاهای زمستان نشین و تابستان نشین به وجود می آورد.

نمونه خانه های ترکیبی  در زواره به این ترتیب معرفی شده اند:

1. منزل حاج آقا میری.
2. منزل آقای شاهمرادی. محله ی باغبازان، کوچه حاج محمد علی.
3. منزل آقای هاشمی پور. محله ی میران، کوچه میران.
4. منزل خانم عذرا صادقی. محله ی باغبازان، کوچه حاج محمد علی.

منبع:

زواره نمادی از اسطوره کویر، علی غفاری.- تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1379.

جهت رزرو هتل در بند زواره و اقامت حتما با کارشناسان ما ارتباط برقرار نمایید.